Als tuinliefhebber merk ik het steeds duidelijker: ons klimaat verandert. De zomers lijken heter, droge periodes duren langer en als het regent, komt het soms met bakken tegelijk uit de hemel. Deze veranderingen vragen om een andere kijk op onze tuinen. Het is niet langer genoeg om alleen te denken aan wat mooi is; we moeten ook nadenken over hoe we onze geliefde groene ruimtes veerkrachtig en toekomstbestendig kunnen maken. Gelukkig biedt deze uitdaging ook kansen om onze tuinen nog rijker, levendiger en duurzamer te maken.

De onmiskenbare impact van het veranderende klimaat op onze tuinen

De gevolgen van klimaatverandering zijn niet meer te negeren en manifesteren zich op diverse manieren in onze tuinen. Ik zie het aan de planten die worstelen tijdens hittegolven en aan de bodem die soms snakt naar water of juist verzadigd raakt na een extreme bui. De stijgende temperaturen zorgen enerzijds voor een langer groeiseizoen, wat fijn kan zijn, maar anderzijds leiden ze ook tot hittestress bij planten die hier niet goed tegen kunnen. Vooral in stedelijke gebieden, waar stenen en asfalt de warmte vasthouden, kan de temperatuur flink oplopen. Bomen, die essentieel zijn voor verkoeling, hebben het zwaar. Onderzoek toont aan dat boomsterfte toeneemt door de combinatie van hitte en droogte, omdat bomen hun huidmondjes sluiten om waterverlies te beperken, maar daardoor ook geen CO2 meer kunnen opnemen en oververhit raken.

Naast hitte en droogte krijgen we ook vaker te maken met het tegenovergestelde: extreme neerslag. Waar de bodem lange tijd droog was, kan deze een plotselinge wolkbreuk moeilijk verwerken. Zeker in tuinen met veel verharding – iets wat ik helaas nog te vaak zie – kan het water geen kant op, met wateroverlast tot gevolg. Dit is niet alleen vervelend voor het terras, maar kan ook funest zijn voor plantenwortels die verdrinken in de doorweekte grond. Deze extremen in neerslagpatronen, gecombineerd met een dreigend drinkwatertekort in de toekomst, dwingen ons om slimmer om te gaan met water in de tuin.

De impact beperkt zich niet tot temperatuur en water. Ik merk ook dat de biodiversiteit onder druk staat. De natuurlijke ritmes raken verstoord. Bloemen bloeien soms te vroeg, waardoor bestuivers zoals bijen ze mislopen. Vogels starten wellicht te vroeg met broeden, nog voordat er voldoende rupsen zijn om hun jongen te voeden, zoals beschreven wordt voor de provincie Brabant. Tegelijkertijd lijken bepaalde plagen, zoals teken en de eikenprocessierups, juist te profiteren van de zachtere winters. Ook de bodem lijdt onder de veranderingen; uitdroging, verzuring en zelfs verzilting kunnen optreden, wat de groeiomstandigheden voor veel planten verslechtert.

Slimme strategieën voor een klimaatbestendige tuin

Gelukkig staan we niet machteloos. Er zijn tal van manieren om onze tuinplanning aan te passen en onze groene oases veerkrachtiger te maken. Het begint allemaal met bewuste keuzes, zowel in ontwerp als in beplanting en onderhoud. Een cruciale stap is het kiezen van de juiste planten. Denk aan soorten die van nature beter bestand zijn tegen de uitdagingen die het veranderende klimaat met zich meebrengt. Ik heb zelf goede ervaringen met het selecteren van planten die tegen een stootje kunnen, zoals droogte- en hittebestendige soorten. Denk hierbij aan prairieplanten met hun diepe wortelstelsels, zoals prachtig siergras (bv. Sporobolus heterolepis, Andropogon gerardii) of vaste planten als Sedum, Amsonia en Eryngium. Lianne Pot, een expert in prairietuinen, adviseert een gemeenschap van planten te creëren die elkaar ondersteunen. Ook inheemse planten, die van nature zijn aangepast aan onze regio, zijn vaak een goede keuze en ondersteunen bovendien de lokale fauna. Soms kan het zelfs nodig zijn om te kijken naar bomen uit zuidelijkere streken die beter tegen droogte kunnen, al moeten we daarbij wel rekening houden met onze winters.

Water: van probleem naar oplossing

Watermanagement is een ander sleutelonderdeel van een klimaatbestendige tuin. In plaats van regenwater zo snel mogelijk af te voeren via het riool, kunnen we het juist in de tuin benutten. Het opvangen van regenwater in regentonnen is een eenvoudige eerste stap. Voor wie meer wil, zijn er oplossingen zoals wadi’s (verlaagde groenstroken die water tijdelijk bergen en laten infiltreren) of zelfs een regentuin, zoals tuinontwerper Iris Veltman beschrijft. Dit zijn speciaal ontworpen, lager gelegen delen van de tuin die water opvangen en waar planten staan die van natte voeten houden. Het afkoppelen van de regenpijp van het riool en het water de tuin in laten stromen, helpt ook enorm om het riool te ontlasten bij piekbuien en het grondwater aan te vullen. Efficiënt water geven is eveneens belangrijk: geef liever minder vaak een flinke hoeveelheid water dan elke dag een beetje, en doe dit bij voorkeur vroeg in de ochtend of laat op de avond.

Meer groen, minder steen

Een trend die ik met lede ogen aanzie, is de ‘verstening’ van tuinen. Tegels houden warmte vast en laten geen water door. Een klimaatbestendige tuin is juist een groene tuin! Probeer het verharde oppervlak te beperken, idealiter tot maximaal 40%. Waar verharding nodig is, kies dan voor waterdoorlatende materialen zoals grind, houtsnippers, schelpen of speciale waterpasserende tegels of klinkers. IVN Natuureducatie adviseert om minstens 60% van de tuin groen te maken. Groene daken en gevels zijn ook fantastische manieren om water te bufferen, verkoeling te bieden en de biodiversiteit te stimuleren. Initiatieven zoals het NK Tegelwippen moedigen deze vergroening actief aan.

De bodem als basis

Een gezonde, levende bodem is de fundering van een veerkrachtige tuin. Een bodem rijk aan organisch materiaal kan veel beter water vasthouden tijdens droogte en laat overtollig water makkelijker wegzakken bij hevige regen. Composteren van keuken- en tuinafval is een uitstekende manier om zelf bodemverbeteraar te maken en tegelijkertijd afval te verminderen. Mulchen, het bedekken van de bodem met een laag organisch materiaal zoals houtsnippers, cacaodoppen of grasmaaisel, is een techniek die ik iedereen kan aanraden. Het beschermt de bodem tegen uitdroging door zon en wind, onderdrukt onkruid, isoleert de wortels tegen extreme temperaturen en voedt het bodemleven terwijl het langzaam verteert. Onderzoek laat zien dat mulch de bodemtemperatuur aanzienlijk kan verlagen in de zomer.

Meer dan alleen aanpassen: de voordelen van een klimaatvriendelijke oase

Het aanpassen van je tuin aan het veranderende klimaat is meer dan alleen een noodzakelijke maatregel; het levert ook tal van voordelen op. Een groene, goed ontworpen tuin is een bron van vreugde en welzijn. Een van de meest directe voordelen is verkoeling. Op een hete zomerdag kan het onder een boom wel 9 tot 13 graden koeler aanvoelen dan in de volle zon. Planten zorgen voor schaduw en verkoeling door verdamping, iets wat tegels en stenen juist tegengaan door warmte vast te houden. Dit maakt je tuin een veel aangenamere plek om te vertoeven tijdens hittegolven.

Daarnaast is een klimaatbestendige tuin vaak ook een paradijs voor biodiversiteit. Door te kiezen voor een diversiteit aan (inheemse) planten, bloemen en struiken, bied je voedsel en beschutting aan bijen, vlinders, vogels en andere nuttige dieren. Deze dieren helpen op hun beurt weer bij de bestuiving en het in toom houden van plagen. Het creëren van hoogteverschillen, zoals aanbevolen door Provincie Zeeland, kan niet alleen helpen bij waterafvoer, maar ook zorgen voor meer variatie in leefomgevingen voor plant en dier. Een levendige tuin vol zoemende insecten en fluitende vogels is toch veel fijner dan een stille, betegelde vlakte?

Bovendien draagt een slim ingerichte, groene tuin bij aan een gezondere leefomgeving. Planten filteren de lucht en vangen fijnstof op. Bepaalde planten, zoals coniferen, zijn hier bijzonder goed in. Goed watermanagement in de tuin helpt wateroverlast te voorkomen, wat schade aan je huis en omgeving kan beperken. En laten we het effect op ons eigen welzijn niet vergeten: tuinieren en verblijven in een groene omgeving werkt stressverlagend en bevordert zowel de fysieke als mentale gezondheid. Het geeft voldoening om zelf bij te dragen aan een mooiere, duurzamere wereld, hoe klein je tuin ook is.

Een tuin met toekomst: jouw rol in een veranderende wereld

Klimaatverandering is een enorme uitdaging, maar als tuiniers hebben we de unieke kans om een positief verschil te maken, direct in onze eigen achtertuin. Elke tegel die we vervangen door groen, elke regenton die we plaatsen, elke klimaatadaptieve plant die we poten, draagt bij aan een groter geheel. Het gaat er niet om dat we ineens allemaal experts worden of onze tuin radicaal omgooien. Begin klein, met aanpassingen die bij jou en je tuin passen. Laat je inspireren door de natuur zelf, die altijd op zoek is naar balans en veerkracht.

Er zijn gelukkig steeds meer hulpmiddelen en initiatieven beschikbaar. Denk aan het Tuinlabel, dat inzicht geeft in hoe klimaatvriendelijk je tuin is en tips geeft voor verbetering. Of kijk naar de adviezen van organisaties zoals De Tuinen van Appeltern of educatieve programma’s zoals ‘Gardening in a Warming World’ van Cornell University. Het belangrijkste is dat we ons bewust worden van de impact van klimaatverandering op onze tuinen en dat we bereid zijn om onze manier van tuinieren aan te passen. Laten we onze tuinen transformeren tot levende, ademende ruimtes die niet alleen mooi zijn om naar te kijken, maar ook actief bijdragen aan een gezondere, koelere en meer biodiverse wereld. Een tuin met toekomst is een tuin die meebeweegt met de natuur, en dat is een prachtige uitdaging om aan te gaan.